حکم جنابت (قرآن)جنابت دارای احکامی است به به بیان برخی از آنها با توجه به آیات قرآن می‌پردازیم. ۱ - وجوب غسل بر جنبغسل بر جنب جهت برپایی نماز واجب است. «یـایها الذین ءامنوا لا تقربوا الصلوة وانتم سکـری حتی تعلموا ما تقولون ولا جنبـا الا عابری سبیل حتی تغتسلوا...؛ اى كسانى كه ایمان آورده‌ايد! در حال مستی به نماز نزديك نشويد، تا بدانيد چه مى‌گوييد! و همچنين هنگامى كه جنب هستيد- مگر اينكه مسافر باشيد- تا غسل كنيد. و اگر بيماريد، يا مسافر ، و يا قضاى حاجت كرده‌ايد، و يا با زنان آمیزش جنسی داشته‌ايد، و در اين حال، آب (براى وضو يا غسل) نيافتيد، با خاك پاكى تيمّم كنيد! (به اين طريق كه) صورتها و دستهايتان را با آن مسح نماييد. خداوند، بخشنده و آمرزنده است». «یـایها الذین ءامنوا اذا قمتم الی الصلوة... وان کنتم جنبـا فاطهروا...؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! هنگامى كه به نماز مى‌ايستيد، صورت و دستها را تا آرنج بشوييد! و سر و پاها را تا مفصل (برآمدگى پشت پا) مسح كنيد! و اگر جنب باشيد، خود را بشوييد (و غسل كنيد)! و اگر بیمار يا مسافر باشيد، يا يكى از شما از محل پستى آمده (قضاى حاجت كرده)، يا با آنان تماس گرفته (و آميزش جنسى كرده‌ايد)، و آب (براى غسل يا وضو) نيابيد، با خاک پاكى تیمم كنيد! و از آن، بر صورت (پيشانى) و دستها بكشيد! خداوند نمى‌خواهد مشكلى براى شما ايجاد كند؛ بلكه مى‌خواهد شما را پاك سازد و نعمتش را بر شما تمام نمايد؛ شايد شكر او را بجا آوريد!». "جنب" مصدری است که بمعنی"اسم فاعل" آمده، و در اصل بمعنی"دور شونده" است زیرا ریشه اصلی آن که "جنابت" بمعنی "بعد" و دوری است، و اگر شخص "جنب" به این عنوان نامیده میشود بخاطر آن است که باید در آن حال، از نماز و توقف در مسجد و مانند آن دوری کند، و این کلمه (جنب) هم بر مفرد، هم بر جمع و هم بر مذکر و هم بر مؤنث اطلاق میشود، اطلاق "جار جنب" بر همسایه دور بهمین مناسبت است. ممکن است ضمنا از اینکه قرآن در آیه فوق می‌گوید بهنگام نماز اگر جنب هستید غسل کنید استفاده شود که غسل جنابت جانشین وضو نیز میشود. ۲ - وجوب تیمم بدل از غسلتیمم بدل از غسل جنابت بر جنب در صورت فقدان آب واجب می‌باشد. «یـایها الذین ءامنوا لا تقربوا الصلوة وانتم سکـری حتی تعلموا ما تقولون ولا جنبـا الا عابری سبیل حتی تغتسلوا وان کنتم مرضی او علی سفر او جاء احد منکم من الغائط او لـمستم النساء فلم تجدوا ماء فتیمموا صعیدا طیبـا فامسحوا بوجوهکم وایدیکم...؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! در حال مستى به نماز نزديك نشويد، تا بدانيد چه مى‌گوييد! و همچنين هنگامى كه جنب هستيد- مگر اينكه مسافر باشيد- تا غسل كنيد. و اگر بيماريد، يا مسافر، و يا قضاى حاجت كرده‌ايد، و يا با زنان آميزش جنسى داشته‌ايد، و در اين حال، آب (براى وضو يا غسل) نيافتيد، با خاك پاكى تيمّم كنيد! (به اين طريق كه) صورتها و دستهايتان را با آن مسح نماييد. خداوند ، بخشنده و آمرزنده است». «یـایها الذین ءامنوا اذا قمتم الی الصلوة فاغسلوا وجوهکم وایدیکم الی المرافق وامسحوا برءوسکم وارجلکم الی الکعبین وان کنتم جنبـا فاطهروا وان کنتم مرضی او علی سفر اوجاء احد منکم من الغائط او لـمستم النساء فلم تجدوا ماء فتیمموا صعیدا طیبـا فامسحوا بوجوهکم وایدیکم منه...؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! هنگامى كه به نماز مى‌ايستيد، صورت و دستها را تا آرنج بشوييد! و سر و پاها را تا مفصل (برآمدگى پشت پا) مسح كنيد! و اگر جنب باشيد، خود را بشوييد (و غسل كنيد)! و اگر بیمار يا مسافر باشيد، يا يكى از شما از محل پستى آمده ( قضای حاجت كرده)، يا با آنان تماس گرفته (و آميزش جنسى كرده‌ايد)، و آب (براى غسل يا وضو) نيابيد، با خاك پاكى تيمم كنيد! و از آن، بر صورت (پيشانى) و دستها بكشيد! خداوند نمى‌خواهد مشكلى براى شما ايجاد كند؛ بلكه مى‌خواهد شما را پاك سازد و نعمتش را بر شما تمام نمايد؛ شايد شکر او را بجا آوريد!». ۳ - حرمت مسح نوشته‌های قرآنمسح نوشته‌های قرآن در حال جنابت و بدون طهارت حرام است. «انه لقرءان کریم• فی کتـب مکنون• لایمسه الاالمطهرون؛ كه آن، قرآن كريمى است• كه در کتاب محفوظى جاى دارد• و جز پاكان نمى‌توانند به آن دست زنند (دست يابند)». (بر اساس یک احتمال، مقصود از مطهر بودن، پاکی از حدث و جنابت است. ) ۴ - حرمت توقف جنبتوقف جنب در مسجد حرام می‌باشد. «یـایها الذین ءامنوا لا تقربوا الصلوة وانتم سکـری حتی تعلموا ما تقولون ولا جنبـا الا عابری سبیل حتی تغتسلوا...؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! در حال مستى به نماز نزديك نشويد، تا بدانيد چه مى‌گوييد! و همچنين هنگامى كه جنب هستيد- مگر اينكه مسافر باشيد- تا غسل كنيد. و اگر بيماريد، يا مسافر، و يا قضاى حاجت كرده‌ايد، و يا با زنان آمیزش جنسى داشته‌ايد، و در اين حال، آب (براى وضو يا غسل) نيافتيد، با خاك پاكى تيمّم كنيد! (به اين طريق كه) صورتها و دستهايتان را با آن مسح نماييد. خداوند، بخشنده و آمرزنده است». ۵ - نماز با حالت جنابتورود به نماز با حالت جنابت حرام است. «یـایها الذین ءامنوا لا تقربوا الصلوة... ولا جنبـا...؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! در حال مستى به نماز نزديك نشويد، تا بدانيد چه مى‌گوييد! و همچنين هنگامى كه جنب هستيد- مگر اينكه مسافر باشيد- تا غسل كنيد. و اگر بيماريد، يا مسافر، و يا قضای حاجت كرده‌ايد، و يا با زنان آميزش جنسى داشته‌ايد، و در اين حال، آب (براى وضو يا غسل) نيافتيد، با خاك پاكى تيمّم كنيد! (به اين طريق كه) صورتها و دستهايتان را با آن مسح نماييد. خداوند، بخشنده و آمرزنده است». ۶ - عبور جنب از مسجدعبور جنب از مسجد جایز است. «یـایها الذین ءامنوا لا تقربوا الصلوة وانتم سکـری حتی تعلموا ما تقولون ولا جنبـا الا عابری سبیل حتی تغتسلوا...؛ اى كسانى كه ایمان آورده‌ايد! در حال مستى به نماز نزديك نشويد، تا بدانيد چه مى‌گوييد! و همچنين هنگامى كه جنب هستيد- مگر اينكه مسافر باشيد- تا غسل كنيد. و اگر بيماريد، يا مسافر، و يا قضاى حاجت كرده‌ايد، و يا با زنان آميزش جنسى داشته‌ايد، و در اين حال، آب (براى وضو يا غسل) نيافتيد، با خاك پاكى تيمّم كنيد! (به اين طريق كه) صورتها و دستهايتان را با آن مسح نماييد. خداوند، بخشنده و آمرزنده است». (برخی گفته‌اند: مقصود از «الصلاة» مکانهای نماز (مساجد) است. ) در روایات و اخبار تفسیر دیگری برای آیه نیز آمده است و آن اینکه منظور از صلاة در آیه محل نماز گذاردن و مسجد است یعنی در حال جنابت وارد مساجد نشوید، سپس کسانی را که عبورا از مسجد می‌گذرند استثناء فرموده و می‌گوید الا عابری سبیل یعنی می‌توانید در حال جنابت عبورا از مسجد بگذرید و از بعضی روایات استفاده میشود که جمعی از مسلمانان و صحابه پیامبر صخانه‌هایی در اطراف مسجد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) ساخته بودند که درهای آن به مسجد گشوده می‌شد و به آنها اجازه داده شد که در حال جنابت از مسجد بگذرند بدون اینکه در آن توقف کنند. ولی باید توجه داشت که لازمه تفسیر فوق این خواهد بود که کلمه صلاة در آیه به دو معنی آمده باشد یکی به معنی خود" نماز" و دیگر به معنی" محل نماز" زیرا دو حکم مختلف در آیه فوق بیان شده، یکی خودداری از نماز در حال مستی و دیگری خودداری کردن جنب از ورود در مساجد (البته استعمال یک لفظ در دو معنی یا بیشتر چنان که در اصول گفته‌ایم مانعی ندارد ولی خلاف ظاهر است و بدون قرینه جایز نیست اما روایات فوق می‌تواند قرینه آن باشد). ۷ - تحقق جنابت با دخولجنابت با دخول حتی بدون انزال تحقق پیدا می‌کند. «یـایها الذین ءامنوا لا تقربوا الصلوة وانتم سکـری حتی تعلموا ما تقولون ولا جنبـا الا عابری سبیل حتی تغتسلوا وان کنتم مرضی او علی سفر او جاء احد منکم من الغائط او لـمستم النساء فلم تجدوا ماء فتیمموا صعیدا طیبـا فامسحوا بوجوهکم وایدیکم...؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! در حال مستی به نماز نزديك نشويد، تا بدانيد چه مى‌گوييد! و همچنين هنگامى كه جنب هستيد- مگر اينكه مسافر باشيد- تا غسل كنيد. و اگر بيماريد، يا مسافر، و يا قضاى حاجت كرده‌ايد، و يا با زنان آمیزش جنسی داشته‌ايد، و در اين حال، آب (براى وضو يا غسل) نيافتيد، با خاك پاكى تيمّم كنيد! (به اين طريق كه) صورتها و دستهايتان را با آن مسح نماييد. خداوند، بخشنده و آمرزنده است». یکی از معانی جمله «الا عابری سبیل» عبورکنندگان از مساجد است. «یـایها الذین ءامنوا اذا قمتم الی الصلوة فاغسلوا وجوهکم وایدیکم الی المرافق وامسحوا برءوسکم وارجلکم الی الکعبین وان کنتم جنبـا فاطهروا وان کنتم مرضی او علی سفر اوجاء احد منکم من الغائط او لـمستم النساء فلم تجدوا ماء فتیمموا صعیدا طیبـا فامسحوا بوجوهکم وایدیکم منه...؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! هنگامى كه به نماز مى‌ايستيد، صورت و دستها را تا آرنج بشوييد! و سر و پاها را تا مفصل (برآمدگى پشت پا) مسح كنيد! و اگر جنب باشيد، خود را بشوييد (و غسل كنيد)! و اگر بیمار يا مسافر باشيد، يا يكى از شما از محل پستى آمده (قضاى حاجت كرده)، يا با آنان تماس گرفته (و آميزش جنسى كرده‌ايد)، و آب (براى غسل يا وضو) نيابيد، با خاك پاكى تيمم كنيد! و از آن، بر صورت (پيشانى) و دستها بكشيد! خداوند نمى‌خواهد مشكلى براى شما ايجاد كند؛ بلكه مى‌خواهد شما را پاك سازد و نعمتش را بر شما تمام نمايد؛ شايد شكر او را بجا آوريد!». ۸ - موجبات جنابتاسباب و عواملی باعث پدید آمدن حالت جنابت میگردد که در قرآن به آنها اشاره شده است. ۸.۱ - جماعجماع از موجبات جنابت است. «... وان کنتم... او لـمستم النساء فلم تجدوا ماء فتیمموا صعیدا طیبـا فامسحوا بوجوهکم وایدیکم....؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! در حال مستى به نماز نزديك نشويد، تا بدانيد چه مى‌گوييد! و همچنين هنگامى كه جنب هستيد- مگر اينكه مسافر باشيد- تا غسل كنيد. و اگر بيماريد، يا مسافر، و يا قضای حاجت كرده‌ايد، و يا با زنان آميزش جنسى داشته‌ايد، و در اين حال، آب (براى وضو يا غسل) نيافتيد، با خاك پاكى تيمّم كنيد! (به اين طريق كه) صورتها و دستهايتان را با آن مسح نماييد. خداوند، بخشنده و آمرزنده است». «... وان کنتم مرضی... او لـمستم النساء فلم تجدوا ماء فتیمموا صعیدا طیبـا فامسحوا بوجوهکم وایدیکم منه...؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! هنگامى كه به نماز مى‌ايستيد، صورت و دستها را تا آرنج بشوييد! و سر و پاها را تا مفصل (برآمدگى پشت پا) مسح كنيد! و اگر جنب باشيد، خود را بشوييد (و غسل كنيد)! و اگر بيمار يا مسافر باشيد، يا يكى از شما از محل پستى آمده (قضاى حاجت كرده)، يا با آنان تماس گرفته (و آميزش جنسى كرده‌ايد)، و آب (براى غسل يا وضو) نيابيد، با خاك پاكى تيمم كنيد! و از آن، بر صورت (پيشانى) و دستها بكشيد! خداوند نمى‌خواهد مشكلى براى شما ايجاد كند؛ بلكه مى‌خواهد شما را پاك سازد و نعمتش را بر شما تمام نمايد؛ شايد شکر او را بجا آوريد!». ۸.۲ - احتلاماحتلام از موجبات جنابت است. «ولا تقربوا مال الیتیم الا بالتی هی احسن حتی یبلغ اشده واوفوا الکیل والمیزان بالقسط لا نکلف نفسـا الا وسعها واذا قلتم فاعدلوا ولو کان ذاقربی وبعهد الله اوفوا ذلکم وصــکم به لعلکم تذکرون؛ و به مال یتیم ، جز به بهترين صورت (و براى اصلاح)، نزديك نشويد، تا به حد رشد خود برسد! و حق پيمانه و وزن را بعدالت ادا كنيد!- هيچ كس را، جز بمقدار تواناييش، تكليف نمى‌كنيم- و هنگامى كه سخنى مى‌گوييد، عدالت را رعايت نماييد، حتى اگر در مورد نزديكان (شما) بوده باشد و به پیمان خدا وفا كنيد، اين چيزى است كه خداوند شما را به آن سفارش مى‌كند، تا متذكّر شويد!». (در روایات «حتی یبلغ اشده» به احتلام تفسیر شده است. ) «اذ یغشیکم النعاس امنة منه وینزل علیکم من السماء ماء لیطهرکم به ویذهب عنکم رجز الشیطـن...؛ و (ياد آوريد) هنگامى را كه خواب سبكى كه مايه آرامش از سوى خدا بود، شما را فراگرفت؛ و آبى از آسمان برايتان فرستاد، تا شما را با آن پاك كند؛ و پلیدی شیطان را از شما دور سازد؛ و دلهايتان را محكم، و گامها را با آن استوار دارد!» «ولا تقربوا مال الیتیم الا بالتی هی احسن حتی یبلغ اشده...؛ و به مال يتيم، جز به بهترين راه نزديك نشويد، تا به سر حد بلوغ رسد! و به عهد (خود) وفا كنيد، كه از عهد سؤال مى‌شود!» «یـایها الذین ءامنوا لیستـذنکم... والذین لم یبلغوا الحلم منکم ثلـث مرت من قبل صلوة الفجر وحین تضعون ثیابکم من الظهیرة ومن بعد صلوة العشاء ثلـث عورت لکم...؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! بردگان شما، و همچنين كودكانتان كه به حدّ بلوغ نرسيده‌اند، در سه وقت بايد از شما اجازه بگيرند: پيش از نماز صبح ، و نيمروز هنگامى كه لباسهاى (معمولى) خود را بيرون مى‌آوريد، و بعد از نماز عشا ؛ اين سه وقت خصوصى براى شماست؛ امّا بعد از اين سه وقت، گناهى بر شما و بر آنان نيست (كه بدون اذن وارد شوند) و بر گرد يكديگر بگرديد (و با صفا و صميميّت به يكديگر خدمت نماييد). اين گونه خداوند آیات را براى شما بيان مى‌كند، و خداوند دانا و حكيم است!» «واذا بلغ الاطفـل منکم الحلم فلیستـذنوا کما استـذن الذین من قبلهم...؛ و هنگامى كه اطفال شما به سنّ بلوغ رسند بايد اجازه بگيرند، همان گونه كه اشخاصى كه پيش از آنان بودند اجازه مى‌گرفتند؛ اينچنين خداوند آياتش را براى شما بيان مى‌كند، و خدا دانا و حكيم است!». ۹ - موجبات غسلجنابت از موجبات غسل می‌باشد. «یـایها الذین ءامنوا لا تقربوا الصلوة وانتم سکـری حتی تعلموا ما تقولون ولا جنبـا الا عابری سبیل حتی تغتسلوا وان کنتم مرضی... او لـمستم النساء فلم تجدوا ماء فتیمموا صعیدا طیبـا فامسحوا بوجوهکم وایدیکم...؛ اى كسانى كه ایمان آورده‌ايد! در حال مستی به نماز نزديك نشويد، تا بدانيد چه مى‌گوييد! و همچنين هنگامى كه جنب هستيد- مگر اينكه مسافر باشيد- تا غسل كنيد. و اگر بيماريد، يا مسافر، و يا قضاى حاجت كرده‌ايد، و يا با زنان آمیزش جنسی داشته‌ايد، و در اين حال، آب (براى وضو يا غسل) نيافتيد، با خاك پاكى تيمّم كنيد! (به اين طريق كه) صورتها و دستهايتان را با آن مسح نماييد. خداوند، بخشنده و آمرزنده است». «یـایها الذین ءامنوا... وان کنتم جنبـا فاطهروا وان کنتم مرضی... او لـمستم النساء فلم تجدوا ماء فتیمموا صعیدا طیبـا فامسحوا بوجوهکم وایدیکم منه...؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! هنگامى كه به نماز مى‌ايستيد، صورت و دستها را تا آرنج بشوييد! و سر و پاها را تا مفصل (برآمدگى پشت پا) مسح كنيد! و اگر جنب باشيد، خود را بشوييد (و غسل كنيد)! و اگر بيمار يا مسافر باشيد، يا يكى از شما از محل پستى آمده (قضاى حاجت كرده)، يا با آنان تماس گرفته (و آميزش جنسى كرده‌ايد)، و آب (براى غسل يا وضو) نيابيد، با خاک پاكى تیمم كنيد! و از آن، بر صورت (پيشانى) و دستها بكشيد! خداوند نمى‌خواهد مشكلى براى شما ايجاد كند؛ بلكه مى‌خواهد شما را پاك سازد و نعمتش را بر شما تمام نمايد؛ شايد شکر او را بجا آوريد!». ۱۰ - پانویس۱۱ - منبعفرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «حکم جنابت» |